Wat houdt de overgang precies in?
Wat is de overgang precies? | Uitleg + tips (2025)De overgang – ook wel bekend als de menopauze – is een natuurlijk biologisch proces waarin de menstruatie van een vrouw permanent stopt. Dit markeert het einde van haar vruchtbare levensfase. Hoewel de menopauze technisch gezien pas wordt vastgesteld na twaalf maanden zonder menstruatie, begint de overgang al jaren eerder en kan deze tot tien jaar duren. Tijdens deze fase ondergaat het lichaam aanzienlijke hormonale veranderingen, vooral wat betreft de productie van oestrogeen en progesteron.
Definitie van menopauze en overgang
Menopauze is het moment waarop een vrouw haar laatste menstruatie heeft gehad. De overgang is het bredere proces dat daaraan voorafgaat én erop volgt – met hormonale schommelingen en allerlei klachten tot gevolg.
Wanneer begint de overgang?
De meeste vrouwen beginnen met de overgang tussen hun 45e en 55e levensjaar. Sommige vrouwen merken al rond hun 40e subtiele veranderingen, terwijl anderen pas na hun 50e klachten ervaren. Vroege menopauze (voor 40 jaar) komt ook voor en kan erfelijk of medisch van aard zijn.
Wat gebeurt er hormonaal in deze periode?
Tijdens de overgang daalt geleidelijk het niveau van oestrogeen en progesteron. Deze hormonen zijn verantwoordelijk voor:
- De menstruatiecyclus
- De botopbouw
- Het functioneren van de hersenen
- Regulatie van stemming en emoties
Deze afname veroorzaakt veel van de typische overgangsklachten, zoals opvliegers, stemmingswisselingen en gewrichtspijn.
De 4 fases van de overgang
De overgang kent verschillende fases die elk hun eigen kenmerken hebben. Ze verlopen meestal in de volgende volgorde:
Pre-menopauze: wat verandert er?
In de pre-menopauze is de menstruatiecyclus nog regelmatig, maar begint het lichaam al signalen te geven van hormonale veranderingen. Veel vrouwen merken op dat ze gevoeliger worden voor stress of menstruatieklachten toenemen.
Perimenopauze: klachten en cycli
In deze fase begint de menstruatie onregelmatiger te worden. Dit is vaak het beginpunt van overgangsklachten zoals:
- Opvliegers
- Nachtzweten
- Slapeloosheid
- Geïrriteerdheid
De perimenopauze kan enkele jaren duren.
Menopauze: wanneer is het zover?
De menopauze wordt achteraf vastgesteld, namelijk na twaalf maanden zonder menstruatie. Dit moment markeert het definitieve einde van de vruchtbare periode.
Postmenopauze: wat kun je verwachten?
In de jaren na de menopauze stabiliseert het lichaam zich. Veel klachten nemen af, maar er ontstaan nieuwe risico’s zoals:
- Botontkalking (osteoporose)
- Verhoogd cholesterol
- Veranderingen in het hart- en vaatstelsel
Let op: Vrouwen in de postmenopauze moeten extra letten op voeding, beweging en regelmatige controles bij de huisarts.
Veelvoorkomende overgangsklachten
De klachten tijdens de overgang verschillen sterk per vrouw. Sommigen merken nauwelijks iets, terwijl anderen last hebben van intense lichamelijke en mentale symptomen. Hieronder bespreken we de meest voorkomende klachten, zodat je weet wat je kunt verwachten én hoe je ermee om kunt gaan.
Lichamelijke klachten
- Opvliegers en nachtzweten
Plotselinge warmteaanvallen en overmatig transpireren, vooral ’s nachts, zijn de bekendste overgangssymptomen. - Hartkloppingen
Snelle of onregelmatige hartslag zonder duidelijke aanleiding komt vaker voor door hormonale schommelingen. - Slaapproblemen
Veel vrouwen hebben moeite met inslapen of worden midden in de nacht wakker door warmte of onrust. - Veranderingen in gewicht
De stofwisseling vertraagt en vet slaat sneller op rond buik en heupen, zelfs bij eenzelfde eetpatroon. - Vaginale droogheid
Door dalend oestrogeen neemt de doorbloeding af, wat kan leiden tot pijn bij het vrijen en jeuk. - Urineverlies
Verzwakte bekkenbodemspieren kunnen leiden tot stressincontinentie of vaker moeten plassen.
Mentale en emotionele klachten
Hormonale veranderingen kunnen ook een sterke impact hebben op je stemming:
- Stemmingswisselingen
Plotseling boos of verdrietig worden zonder duidelijke reden is herkenbaar voor veel vrouwen. - Prikkelbaarheid en stressgevoeligheid
Situaties die je voorheen kalm benaderde, kunnen nu tot irritatie leiden. - Gevoel van somberheid of depressie
Soms kan de hormonale disbalans neigen naar depressieve gevoelens, vooral bij eerdere stemmingsstoornissen. - Concentratieproblemen en vergeetachtigheid
Ook wel ‘menopauze-brein’ genoemd: je vergeet sneller namen, afspraken of raakt afgeleid.
Seksuele gezondheid en libido
- Afname van zin in seks
De combinatie van hormonale daling, slaapgebrek en vaginale ongemakken leidt vaak tot een lager libido. - Pijn bij gemeenschap
Vaginale droogheid maakt seks pijnlijk, wat frustratie en spanning kan veroorzaken.
💡 Goed om te weten: deze klachten zijn tijdelijk én behandelbaar. Het bespreekbaar maken met je huisarts of partner kan al veel verlichting geven.
Hormonale invloeden op lichaam en geest
Hormonen zoals oestrogeen en progesteron beïnvloeden veel meer dan alleen de menstruatie. Ze hebben een breed effect op lichamelijke en psychische processen:
Invloed op stemming, botten en hersenen
- Serotonine
Oestrogeen reguleert serotonine, het ‘gelukshormoon’. Een daling kan leiden tot stemmingsproblemen. - Botdichtheid
Oestrogeen helpt botten sterk te houden. Na de menopauze neemt het risico op osteoporose toe. - Cognitieve functies
Denk aan concentratie, geheugen, en mentale scherpte – ook deze functies zijn deels hormonaal gestuurd.
Gewichtstoename en stofwisseling
- Langzamere stofwisseling
De energiebehoefte daalt, waardoor vrouwen sneller aankomen. - Insulineresistentie
Meer kans op schommelende bloedsuikers, cravings en vetopslag. - Spierafbraak
Minder spiermassa betekent minder calorieverbranding – krachttraining kan dit tegengaan.
Hoe wordt de overgang vastgesteld?
Hoewel de overgang voor een groot deel wordt herkend op basis van klachten, kan een arts aanvullend bloedonderzoek doen. Dit gebeurt vooral bij jonge vrouwen of wanneer er twijfel is over de oorzaak van de klachten.
Symptoomherkenning
De eerste stap is het herkennen van een combinatie van klachten zoals:
- Opvliegers
- Onregelmatige menstruatie
- Slaapproblemen
- Stemmingswisselingen
Wanneer deze symptomen optreden bij vrouwen boven de 45, is aanvullend onderzoek vaak niet nodig. Bij twijfel of vroegtijdige overgang wordt verder gekeken.
Bloedonderzoek en hormonale markers
Bepaalde bloedwaarden kunnen iets zeggen over de overgangsfase:
| Hormonale Marker | Betekenis |
|---|---|
| FSH (follikelstimulerend hormoon) | Stijgt bij lage oestrogeenspiegels |
| Oestradiol | Daalt tijdens de overgang |
| AMH (anti-müller hormoon) | Indicator van eicelvoorraad |
⚠️ Let op: deze waarden kunnen sterk schommelen, vooral tijdens de perimenopauze. Daarom is bloedonderzoek zelden doorslaggevend zonder klachtenbeeld.
Wanneer naar de huisarts of specialist?
Het is belangrijk om medische hulp te zoeken als overgangsklachten je dagelijks functioneren beïnvloeden. Signalen om serieus te nemen zijn:
Signalen die medische hulp vereisen
- Heftige opvliegers en slapeloosheid
- Hevige bloedingen of onverklaarbaar bloedverlies
- Ernstige stemmingsproblemen of depressieve gevoelens
- Pijn bij vrijen door vaginale droogheid
- Familiegeschiedenis van hart- of botziekten
Welke specialisten zijn betrokken?
- Huisarts: eerste aanspreekpunt voor diagnose en behandeling
- Gynaecoloog: bij complexe hormonale kwesties of hevige bloedingen
- Overgangsconsulent: specialist in overgangszorg en leefstijladvies
- Psycholoog: bij aanhoudende stemmingsproblemen of burn-outklachten
Behandelopties: medisch en natuurlijk
Er zijn diverse manieren om overgangsklachten aan te pakken, afhankelijk van de aard en ernst van de klachten.
Hormoontherapie en alternatieven
Hormoontherapie (HST) is effectief tegen opvliegers, vaginale droogheid en stemmingsklachten. Het is echter niet voor iedereen geschikt:
- Voordelen: snelle verlichting van klachten
- Nadelen: verhoogd risico op borstkanker en trombose bij langdurig gebruik
- Toediening: pleisters, pillen, crèmes
Alternatieven zijn oestrogeenvrije medicatie zoals:
- SSRI’s (zoals venlafaxine) voor stemmingsklachten
- Clonidine tegen opvliegers
- Vaginale oestrogeencrèmes bij droogheid
Natuurlijke middelen en supplementen
Veel vrouwen kiezen voor een natuurlijke aanpak:
- Zilverkaars en rode klaver: fytotherapeutisch, invloed op opvliegers
- Vitamine D3, magnesium, omega 3: ondersteunen hormoonbalans
- Ashwagandha of rhodiola: adaptogenen bij stress en vermoeidheid
➡️ Bespreek gebruik van supplementen altijd met een arts, zeker bij medicijngebruik of gezondheidsproblemen.
Voor- en nadelen van de behandelingen
| Behandeling | Voordelen | Nadelen |
|---|---|---|
| Hormoontherapie | Zeer effectief | Niet voor iedereen veilig |
| Fytotherapie | Natuurlijk, mild | Weinig wetenschappelijk bewijs |
| Supplementen | Breed inzetbaar | Kan interactie geven met medicijnen |
Leefstijl en voeding bij overgangsklachten
Een gezonde leefstijl kan een wereld van verschil maken tijdens de overgang. Veel vrouwen merken dat klachten afnemen of beter hanteerbaar worden door bewuste keuzes op het gebied van voeding, beweging en stressmanagement.
Wat eet je het beste tijdens de overgang?
Tijdens de overgang verandert je stofwisseling, botdichtheid en hormoonhuishouding. Voeding kan deze veranderingen ondersteunen of juist verergeren.
Aanraders:
- Calciumrijk voedsel (yoghurt, groene bladgroenten) – ondersteunt botgezondheid
- Vitamine D3 – nodig voor opname van calcium
- Magnesium – kalmeert het zenuwstelsel en helpt bij stemmingswisselingen
- Eiwitten – voorkomen spierafbraak
- Omega 3-vetzuren – ontstekingsremmend en goed voor het hart
Te beperken:
- Cafeïne en alcohol – verergeren opvliegers en slaapklachten
- Suiker en bewerkte koolhydraten – stimuleren gewichtstoename
- Zout – verhoogt de bloeddruk en botontkalking
Het belang van beweging en rust
Bewegen helpt om:
- Gewicht te reguleren
- Botten sterk te houden
- Stress te verminderen
- Slaapkwaliteit te verbeteren
Aanbevolen beweging:
- Krachttraining: minstens 2 keer per week
- Wandelen of fietsen: dagelijks 30 minuten
- Yoga of tai chi: ontspannend én versterkend
Stressmanagement en zelfzorg
Stress verergert overgangsklachten. Zorg daarom voor dagelijkse momenten van ontspanning:
- Mindfulness of ademhalingsoefeningen
- Grenzen stellen in werk en privé
- Regelmatige nachtrust en daglicht
💡 Zelfzorg is geen luxe, maar noodzaak tijdens deze levensfase.
Overgang bij vrouwen met migratieachtergrond
Onderzoek toont aan dat vrouwen met een migratieachtergrond vaker en eerder last hebben van overgangsklachten. Ze ervaren:
Culturele barrières en zorgtoegang
- Taboe op praten over vrouwelijke klachten
- Minder kennis van overgang en behandelmogelijkheden
- Taalbarrières bij het bespreken van klachten met artsen
- Minder toegang tot specialistische zorg of informatie
Praktische tips voor zorg op maat
- Voorlichting in de eigen taal
- Samenwerking met sleutelfiguren uit de gemeenschap
- Cultuursensitieve zorg vanuit huisartsen en verloskundigen
- Gebruik maken van visuele hulpmiddelen voor uitleg
Zorgverleners én vrouwen zelf kunnen hiermee een belangrijke brug slaan naar passende hulp en erkenning.
Veelgestelde vragen over de overgang
Hoe weet ik of ik in de overgang ben?
Als je menstruatie onregelmatig wordt én je klachten ervaart zoals opvliegers, nachtzweten of stemmingswisselingen, zit je waarschijnlijk in de overgang. Een arts kan dit bevestigen op basis van klachten en eventueel bloedonderzoek.
Kan de overgang eerder beginnen?
Ja. Factoren zoals genetische aanleg, stress, chemotherapie, roken of operaties aan de eierstokken kunnen de overgang vervroegen.
Hoe lang duurt de overgang gemiddeld?
De overgang zelf duurt meestal 4 tot 10 jaar. De perimenopauze is doorgaans de langste en meest intense fase qua klachten.
Is mijn libido voorgoed weg?
Nee. Bij veel vrouwen herstelt het libido zich weer na de overgang, vooral als vaginale droogheid wordt aangepakt en de levensrust terugkeert.
Wat helpt écht tegen opvliegers?
Hormoontherapie is het meest effectief. Natuurlijke alternatieven zoals zilverkaars en stressvermindering helpen ook. Vermijd alcohol, suiker en cafeïne.
Kan ik zwanger raken tijdens de overgang?
Ja. Zolang je nog menstrueert, is zwangerschap mogelijk. Pas na één jaar zonder menstruatie wordt aangenomen dat je onvruchtbaar bent.
Bronnen en extra informatie
Betrouwbare medische instanties
- NHG – Nederlands Huisartsen Genootschap
- NVOG – Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie
- Voedingscentrum – Voeding en menopauze
Aanbevolen artikelen op VitaleaFit.nl
- Wat zijn de eerste tekenen van de overgang?
- Natuurlijke supplementen bij overgangsklachten
- Beweging en krachttraining voor vrouwen 40+
- Zelfzorg en grenzen stellen tijdens de overgang
De overgang is voor elke vrouw anders. Of je nu milde klachten hebt of dagelijks worstelt met symptomen: je bent niet alleen. Begrip, herkenning en de juiste ondersteuning maken écht het verschil.
💬 We horen graag van jou!
Heb jij overgangsklachten ervaren of iets ontdekt wat jou hielp?
➡️ Reageer onder dit artikel en vertel:
- Waar jij je het meest in herkent
- Welke klachten jij ervaart of hebt ervaren
- Welke onderwerpen jij graag verder uitgediept wilt zien
Samen maken we het gesprek over de overgang opener en krachtiger. Jouw ervaring kan vrouwen helpen én geïnspireerd worden.
📬 Wil je op de hoogte blijven van nieuwe artikelen en praktische tips?
Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief of bezoek de kennisbank op VitaleaFit.nl.
