Lokale voeding: gezond, duurzaam en sociaal

Een wandeling door de tijd

Stel je voor: het is 1975. In een dorp of stadswijk loop je met een boodschappentas langs drie vertrouwde adressen. Bij de groenteman liggen aardappelen in houten kisten en appels in glanzende stapels. De bakker haalt net vers brood uit de oven. Bij de slager wordt vlees nog gesneden waar je bij staat. Je maakt een praatje, neemt je boodschappen mee in een stoffen tas, en gaat naar huis met eten dat nauwelijks verpakt is, maar wel vers, puur en voedzaam.

Sla je de klok veertig jaar vooruit, dan ziet het straatbeeld er anders uit. Supermarkten hebben de plaats ingenomen van de meeste kleine winkels. Lange gangen vol pakjes en zakjes, schappen vol snacks, energiedrank en kant-en-klaar maaltijden. Voedsel uit alle windstreken ligt er, vaak goedkoop, altijd verpakt in plastic. Maar wat heeft deze transitie ons eigenlijk gebracht? En belangrijker: wat heeft het ons gekóst?

Dit artikel sluit aan bij mijn pilarartikel S ta op tegen ongezonde voeding, waarin ik uitleg waarom het zo belangrijk is om bewuster te kiezen wat er op je bord ligt

Wat we onderweg zijn kwijtgeraakt

Supermarkten brachten gemak en lage prijzen. Toch is de prijs die we betalen vaak onzichtbaar: onze gezondheid, de druk op het klimaat en de teloorgang van lokale gemeenschappen.

Gezondheid: de afgelopen decennia is het aantal jongeren met overgewicht verdrievoudigd. In 2022 had 17% van alle kinderen en jongeren (2–24 jaar) overgewicht, bij 18–24-jarigen zelfs 25%, waarvan 7% ernstig obese.¹
Mentale impact: voeding speelt een rol bij concentratieproblemen en ADHD. Onderzoek laat zien dat kinderen met ADHD vaker bewerkte snacks en vleesproducten eten, en dat een dieetinterventie bij 60% van hen de symptomen aanzienlijk kan verminderen.²
Milieu: het huidige voedselsysteem draait op megadistributie, energie-intensieve fabrieken en bergen plastic. Dat maakt ons eten misschien goedkoop, maar niet duurzaam.

Jongeren: fit, slank en geconcentreerd

In veel gezinnen begint de dag met ontbijtgranen vol suiker, energiedrank of broodbeleg dat meer lijkt op snoep dan op voeding. Kinderen starten met een suikerpiek en eindigen met een dip die hun concentratie en stemming beïnvloedt.

Overgewicht en voeding

Sinds de jaren ’80 is het aantal kinderen met overgewicht verdrievoudigd.³ Een groot deel daarvan is direct terug te voeren op ultra-bewerkte voeding (UPF). Deze producten zijn zo samengesteld dat ze ons brein stimuleren tot overeten: een mix van suiker, vet en zout waar je moeilijk vanaf blijft. Onderzoek toont aan dat mensen die veel UPF eten gemiddeld 500 kcal per dag méér binnenkrijgen dan mensen die puur en onbewerkt eten.⁴

ADHD en voeding

Ook de relatie tussen voeding en ADHD wordt steeds duidelijker. Het zogenaamde few-foods dieet liet in studies zien dat bij 6 op de 10 kinderen de symptomen zo sterk verminderden dat ze niet meer voldeden aan de diagnosecriteria.² Ook ander onderzoek bevestigt dat UPF en sterk bewerkte snacks correleren met een hogere intensiteit van ADHD-symptomen.

Tas gevuld met verse groenten en fruit direct van de markt, met de tekst “Van het land in je mand”.

De conclusie is helder: jongeren die puur, lokaal en seizoensgebonden eten hebben meer energie, zijn slanker en kunnen zich beter concentreren.

Ouderen: vitaler en verbonden

Ouderen hebben andere uitdagingen. Hun botten en spieren verzwakken sneller, en de kans op chronische ziekten neemt toe. Maar voeding kan dit proces sterk beïnvloeden.

Pure voeding ondersteunt spierbehoud, botdichtheid en een stabiel gewicht.
Minder bewerking betekent minder kans op diabetes type 2 en hart- en vaatziekten.
Sociale verbondenheid is minstens zo belangrijk: een bezoekje aan de groenteman of bakker is vaak hét moment van de dag. Het praatje aan de toonbank houdt mensen mentaal fit en vermindert eenzaamheid.

In een tijd waarin eenzaamheid onder ouderen een groeiend probleem is, kunnen lokale winkels een sleutelrol spelen.

De prijs van gemak

Supermarkten lijken goedkoop, maar dat is een illusie.

Gezondheidskosten: meer obesitas en diabetes betekent miljarden aan extra zorgkosten.
Klimaatkosten: vrachtwagens die duizenden ritten per dag maken, plastic dat zich ophoopt in milieu en oceanen.
Sociaal verlies: verdwijnende ontmoetingsplekken in wijken en dorpen, waar mensen elkaar vroeger zagen en spraken.

Wat goedkoop lijkt aan de kassa, blijkt duurkoop voor onze samenleving.

Het klimaat: korter, schoner, beter

Supermarkten draaien op lange ketens: vrachtwagens, koelhuizen en massaproductie. Dat vraagt enorme hoeveelheden energie en brandstof.

Lokale ketens zijn simpeler:

Korte routes van boer naar groenteman.
Minder verpakking: brood in papieren zak, melk in glazen fles, groenten los in een krat.
Seizoensgebonden: geen aardbeien in december uit Egypte, maar boerenkool van Hollandse bodem.

Studies laten zien dat transport gemiddeld maar 5–19% van de totale CO₂-uitstoot van voedsel verklaart, terwijl productie (bijvoorbeeld vlees of kasgroenten) veel zwaarder weegt.⁵ Toch geldt: lokaal en seizoensgebonden eten kan het verschil maken, zeker wanneer het luchttransport vermijdt.

Een toekomstbeeld

Stel je een wijk voor waarin de supermarkt niet verdwenen is, maar waarin de bakker, groenteman en slager weer een plek hebben teruggekregen.

Kinderen ontbijten met brood zonder toevoegingen, fruit dat gisteren geoogst is.
Jongeren gaan geconcentreerd naar school, zonder suikerpieken.
Ouderen maken hun dagelijkse wandeling, doen boodschappen en maken een praatje bij de slager.
Minder plastic zakken, meer herbruikbare flessen en manden.
Minder medicatie, minder zorgkosten, minder CO₂.

Dit is geen nostalgie, maar een realistisch alternatief.

Praktische eerste stappen

Hoe beginnen we?

Kies bewust: koop houdbare basisproducten in de supermarkt, maar vers bij lokale winkels.
Koop seizoensgebonden: laat zomergroenten in de winter liggen.
Steun lokale initiatieven: boerenmarkten, voedselcoöperaties en buurtwinkels.
Verspil minder: plan maaltijden en koop wat je nodig hebt.
Begin klein: vervang één supermarktboodschap per week door een bezoek aan een lokale ondernemer.

Conclusie: winst voor iedereen

Terug naar de groenteman, slager en bakker is geen stap terug, maar een stap vooruit.

Jongeren groeien op fitter, slanker en met betere concentratie.
Ouderen blijven langer vitaal en sociaal verbonden.
Gezondheid verbetert, medicatie daalt, zorgkosten zakken.
Het milieu profiteert: minder CO₂, minder plastic, minder verspilling.
Gemeenschappen worden sterker en hechter.

De keuze is aan ons. Blijven we vertrouwen op zakjes, pakjes en anonieme supermarkten? Of kiezen we voor puur, lokaal en menselijk voedsel dat ons allemaal vooruit helpt?